Mimarlıkla Siyasal Tahakküm Kurulabilir mi?

Mimarlığın siyasallığı karmaşık ve tarih boyunca sürekli değişen bir sorunsaldır. En yalın ifadeyle modernöncesi ve modern dünyada farklı siyasallık ve siyasallaştırma örüntüleri inşa edildiği söylenebilir. İlk dönemde mimarlığı siyasallaştırmak ve mimarlıkla tahakküm kurmak için özel bir çaba göstermek bile gerekmemiştir. Siyasallık amaçlanmaksızın adeta kendiliğinden varlık kazanır. Tartışılması da söz konusu olmaz, hatta farkına da varılmaz; çünkü mimari siyasallığın özgül bilinci üretilmemiştir. Modern dünyadaysa mimarlığın siyasal güdüleme ve tahakküm aracı kılınması için söylemsel ve ideolojik gerekçeler icat etmek gerekir. O zaman mimarlığın “siyasetin, ideolojinin, iktidarın, inancın resmi” gibi yapılabileceği düşünülmeye başlar. Ancak, aynı süreçte mimarlığı böyle bir dayatma aracı kılmaya çabalamak kadar, ona alternatifler yaratma ve direnme imkânları da doğar. Bu karşıtlaşmaysa giderek mimarlık aracılığıyla siyasal tahakküm kurma imkânlarını tasfiye eder. Şu olur: Tahakküm isteyenler antidemokratik bir cephe oluşturur, ona direnenlerse demokratik bir dünya kurma ihtimalini sorgular ve zorlarlar.

Özgeçmiş:

Uğur Tanyeli mimarlık ve mimarlık tarihi öğrenimini MSGSÜ ve İTÜ’de yaptı. Bu iki üniversiteden başlayarak pek çok kurumda kadrolu öğretim elemanı olarak çalıştı. Dört kurumda dekan olarak görevde bulundu. Çalışmaları özellikle modernleşme süreçleri ve mimarlığın toplumsallığı üzerinde yoğunlaşır. Historiyografik çalışma aralığı Osmanlı 16. yüzyılından bugüne uzanan döneme odaklanmaktadır. Mimarlık tarihi ile kuramının bütünselliği sorunsalı yayınlarında ana izleği oluşturur. Çok sayıdaki kitapları arasında Anadolu Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci 11.- 15. Yüzyıl (İTÜ Fen Bilimleri Enst., 1986; 2. Baskı İdeal Kent Yay., ), İstanbul 1900- 2000: Konutu ve Modernleşmeyi Metropolden Okumak (Akın Nalça, 2004), Turgut Cansever: Düşünce Adamı ve Mimar (Atilla Yücel ile birlikte, Osmanlı Bankası Arşiv Araştırma Merkezi ve GG, 2007), Mimarlığın Aktörleri: Türkiye 1900-2000 (GG, 2007), Rüya, İnşa, İtiraz: Mimari Eleştiri Metinleri (Boyut, 2011), Sınıraşımı Metinleri: Osmanlı Mekanının Peşinde (Akın Nalça, 2015), Yıkarak Yapmak (Metis, 2017), Mütereddit Modernler: Türkiye’de ve Dünyada Mimar İdeologlar (Işık Üniversitesi Yay., 2018), Mimar Sinan: Tarihsel ve Muhayyel (Metis, 2019), Korku Metropolü İstanbul: 18. Yüzyıldan Bugüne (Metis, 2022) ve Mimarlık Düşünmek İçin Verimli Arızalar (Fol, 2023) bulunuyor.